De rode stip wijst het dichtbebost gebied aan tussen Roeselare en Menen (kaart van Abraham Ortelius.
Descriptio Germaniae Inferioris. 1573).

Voorgeschiedenis

De weg tussen Roeselare en Ledegem, die hoogst waarschijnlijk een Gallo-Romeinse heerweg was
(Joan Blaeu, 1662. Fragment van de kaart "De Casselrie van Ipre").

Wellicht vanaf de Gallo-Romeinse tijd (de eerste eeuwen na Christus) liep er doorheen die donkere en onveilige bossen al wél een secundaire heerweg (Brugge-Torhout-Roeselare-Menen). Aan de oostkant van Moorslede is nog het lichtjes kronkelend tracé ervan bewaard gebleven, en dat heet nu 'Oude Heirweg'. Die weg, vroeger "Oude Heirstraete" genoemd, liep van noord naar zuid, dwars door de hedendaagse Tuimelarewijk. Die weg werd niet enkel gebruikt door legers, maar eveneens door bedevaarders, handelaars, ambachtslui, reizende geestelijken, studenten, edellieden, notabelen, koeriers, ronddolende troubadoers, tuimelaars (= jongleurs), enz.

Vanaf omstreeks 1269 tot 1578 stond er in de huidige Tuimelarewijk, op de hoek van de Oude Heirweg en Ten Bunderenstraat, een gasthuis genaamd Ten Bunderen. Het werd bewoond door enkele vrouwelijke religieuzen die gratis voedsel, drank en overnachting aanboden aan behoeftige passanten, veelal bedevaarders. Tijdens de ruim 3 eeuwen die de zusters doorbrachten in het gasthuis werden in de wijde omgeving stukken bos gerooid en moerassen drooggelegd. Op de zeer vruchtbare bodem legde men weiden, tuinen, boomgaarden en vooral vruchtbare akkers aan.

Het Gasthuis ten Bunderen in zijn ontstaansperiode (Reconstructie-tekening van Zr. A. Barbaix).

In die periode breidden de landeigendommen van het gasthuis langzamerhand uit. Een deel ervan (het kloosterdomein) werd rechtstreeks beheerd, uitgebaat en bewerkt door de zusters en het dienstpersoneel zélf, een ander deel werd in leen gegeven of verpacht. Het gasthuis werd zo een van de belangrijkste grootgrondbezitters uit de brede omgeving. De vele landerijen, weiden en bossen van het gasthuis strekten zich uit over de huidige gemeenten Moorslede (vooral de huidige Tuimelarewijk), Rumbeke (op het grondgebied van Beitem), Dadizele en Ledegem.

Toen de 'Bundernonnen' in 1578 op de vlucht sloegen voor de gewelddadige Beeldenstorm richting Noord-Frankrijk, werden hun kloostertje en bijhorende gebouwen nagenoeg totaal vernield door de Bosgeuzen. Maar tijdens hun ballingschap in Rijsel en St.-Omer (1578 - 1587) en later in Ieper (1587-1785) bleven de zusters wél steeds de eigenaressen van de eigendommen, die ze in de loop der eeuwen hadden verworven. In 1672 maakten de zusters, in een officiële declaratie (= goederenaangifte) ten behoeve van de Raad van Vlaanderen, een volledige inventaris (de oudste ons bekende!) van al hun bezittingen, tienden en renten. Ze hadden in totaal 72,4 ha grond in handen.

De blikvanger op deze lijst was de heropgebouwde gasthuis-hoeve in Moorslede, later "Hoeve op de Tuimelare" of "Grote Hoeve" genoemd, die was omringd door zo'n 35,5 ha eigendommen. Deze strekten zich grotendeels uit over de Tuimelarewijk, en ook over Beitem (Rumbeke). Het ging om akkers (voor de teelt van graangewassen), weiden (waarop runderen, schapen en geiten graasden), een visvijver (langs de huidige Galgestraat) en een aantal bossen (waarin wild werd gevangen, hout gesprokkeld en hoge bomen werden geveld die het hout leverden voor de gebouwen), met welluidende namen zoals Veldt-Busch, Westvelt-busch, Oostvelt-busch, Donkerpitbusch, Vijverbusch, Knaegreep-busch...

Ontstaan van de Tuimelarewijk

Het Gasthuis ten Bunderen (gele stip) en de herberg "de Tuymelaere" (rode stip), het epicentrum van
de Tuymelaerebuurt (Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden, detail. J. de Ferraris. 1771-1778).

Vast staat dat de zusters van ten Bunderen in de 16de eeuw omzeggens het héle grondgebied van de huidige "Tuimelare-wijk" beheerden. Rond hun gasthuis aan de Oude Heirweg had zich sedert de 13de eeuw langzamerhand een woonkern gevormd met kleine hofsteden en verspreid gelegen werkmanshuisjes ("kortweunsten"). Dat mag ook blijken uit het feit dat de zusters niet enkel passanten opvingen, maar daarnaast ook de "noodlijdenden in het gebuerte" bezochten en verzorgden (kanunnik G. F. Tanghe. Parochieboek of beschryving van Moorslede. 1860, blz. 37).

Zeker al in 1601 - dat is 23 jaar na het vertrek van de zusters - stond er aan de Oude Heirweg, vlakbij het verwoeste gasthuis van ten Bunderen, een herberg "den Tuymelaere". Dat staat in de Moorsleedse gemeenterekeningen van dat jaar. Dat is meteen de tot nu toe oudste schriftelijke vermelding ervan. Het bestaan van de herberg wordt een halve eeuw later, in 1652, bevestigd in een document over de inning van parochietienden door het kapittel van kanunniken van de O.-L.-Vrouwkathedraal in Doornik. Daarin is sprake van "dherberghe ghenaempt den Thuymelaere". Volgens de Moorsleedse geschiedkundige Van den Weghe werd de huidige Tuimelarewijk waarschijnlijk genoemd naar de naam van deze herberg, en niet andersom. Allicht nog tijdens het verblijf, zoniet zeker kort na het vertrek van de Bunderzusters, nam de herberg enkele functies over van het verwoeste Gasthuis, zoals gastvrijheid verlenen aan voorbijtrekkende reizigers. Aldus vormden het Gasthuis ten Bunderen en later de Tuimelare-herberg, slechts 500 meter van mekaar verwijderd, "het kloppend hart" van de Tuimelare-wijk, allebei stragegisch gelegen langs de eeuwenoude druk bewandelde "Oude Heirstraete", nu "Oude Heirweg" genoemd.

De Tuymelaer-Sectie in de Franse Tijd (1794-1815)

Grondplan van de gasthuishoeve ten Bunderen in 1800 (Schets door Zr. A. Barbaix).

In 1783 werd het klooster van de zusters van Ten Bunderen (die toen in Ieper verbleven) afgeschaft door de Oostenrijkse keizer Jozef II. Al hun onroerende eigendommen gingen naar de staat. In het jaar 1800, tijdens het Frans Bewind, werden diezelfde eigendommen verbeurd verklaard en als "Nationale Domeinen" ("zwart goed") openbaar verkocht. In de verkoopsakten lezen we dat de Gasthuishoeve plus de aanpalende landbouwgronden, weiden en bossen tesamen zo'n 35,5 ha omvatten, vooral verspreid over Moorslede (hoofdzakelijk de Tuimelare) en deels over het naburig dorp Beitem (Rumbeke).

Kaart met de Secties XI van Moorslede in de Franse Tijd (1797). De Tuimelaer-
Sectie is groen omzoomd (Bron: Linda Malfait/ Jan Vanderhaeghen,
Genealogisch Vademecum).

Linda Malfait: "In 1797, tijdens het Franse Bewind, deelde de bezetter de gemeente Moorslede op in territoriale eenheden, zogeheten "Secties". Een daarvan was de "Tuimelaer Sectie" (XI). Bij het bekijken van de hierboven staande kaart vallen meteen enkele duidelijke verschillen op met latere - inclusief huidige - geografische afbakeningen van de Tuimelare-wijk. De Tuimelare-Sectie lag besloten tussen

• de héle lengte van de Tuimelarestraat en de Knaagreepstraat. Daardoor reikte de Sectie maar liefst tot aan het huidig kerkhof van Moorslede!
• de Oude Heirweg. Niet over de volle lengte, maar slechts het gedeelte tussen de Knaagreepstraat en de Tuimelarestraat.
• zelfs een deel van de Gentsestraat, dat op latere kaarten niet meer tot de Tuimelare-hoek zal behoren.

Ten Noorden zien we een "Cnaegreep Sectie" (X), waarvan heden ten dage een deel behoort tot de Tuimelarehoek en een ander deel tot de Koekuithoek. De Galgestraat was en is altijd deel van die Koekuithoek geweest. Ten Oosten was er een "Sectie over de Heirstraete" (XII), met de Veldstraat (de huidige Mgr Catrystraat), die in de 19de en 20ste eeuw gewoon bij de Tuimelare-hoek zal worden gerekend. Ten Zuiden was er een aparte "Bunder Cruys Sectie" (XIII), met daarin het zuidelijk uiteinde van de Oude Heirweg, dat nadien deel zal uitmaken van de Tuimelare-hoek. "

De Tuimelaerhoek in de 19de eeuw

De Tuimelaer Hoek op de "Atlas der Buurtwegen" (1842)

Linda Malfait: "Door een nationale wet van 1841 werd in België een "Atlas der Buurtwegen" (1842) samengesteld, die - per gemeente - een inventaris maakte van de toenmalige wegen, buurtwegen en voetpaden. Elke weg, hoe klein ook, kreeg op de kaarten een eigen nummer toebedeeld. In tegenstelling tot de "Secties", waarin de gemeente in 1797 was verdeeld, vormden de Moorsleedse gehuchten geen streng afgesloten blokken meer. Elk gehucht was een buurt met verspreide bebouwing, dus met een aantal min of meer bij elkaar staande woningen en erven. In 1860, een aantal jaren na het verschijnen van de Atlas telde de Tuimelare-hoek 105 huizen en 484 inwoners (kanunnik G. F. Tanghe, Parochieboek of beschryving van Moorslede, 1860)".

Gedetailleerde kijk op enkele wegen en wandelpaden op de Tuimelaer Hoek (Atlas der Buurtwegen, 1842)

"Volgens Linda Malfait omvatte de Tuimelaer-hoek, halfweg de 19de eeuw, de volgende wegen:

• Oude Heirweg (weg nr. 40): vanaf de hoek met de Knaagreepstraat tot de Tuimelarestraat langs beide kanten, het zijstraatje naar de Menensesteenweg en het zijstraatje naar de hoeve Depuyt inbegrepen. Vanaf de Tuimelarestraat tot de grens met Ledegem, enkel langs de kant richting Menensesteenweg.
• Tuimelarestraat (weg nr. 38): vanaf de Oude Heirweg tot ter hoogte van de hoeve Vanneste. De rechterkant van dit stuk, inclusief de hoeve Vanneste behoorde tot de Tuimelare. Voorbij de boerderij maakte de linkerkant van de de Tuimelarestraat wél deel van de Tuimelare, evenals de linkerkant van het straatje 23 (dat nu ook Tuimelarestraat is)!
• Knaagreepstraat (weg nr. 20): begint tegenover de hoeve C. Cneut. Ze loopt richting Beitem. Over de hele lengte behoorde slechts de rechterkant tot de Tuimelare. De weg liep rechtdoor over de Menensesteenweg tot aan de grens met Ledegem. Het stuk van de weg tussen de Oude Heirweg tot de Menensesteenweg heet nu Ten Bunderenstraat. Het stuk aan de overkant van de Menensesteenweg is nu de Mgr. Catrystraat.
• Breulstraat (weg nr. 1): de hoek van weg nr. 23 (naast de hoeve Vanneste) en de Breulstraat + 2 stukken grond ernaast, richting Ledegem, hoorden ook bij de Tuimelare.
• Menensesteenweg (geen nummer) ('le Pavé de Menin à Roulers'). Vanaf het kruispunt met de Ten Bunderenstraat en de Mgr. Catrystraat tot de grens met Ledegem.
• De Tuymelaervoetweg (sentier nr. 69): lopend van de Menensesteenweg, doorheen een hoeve aan de Oude Heirweg, naar de Knaagreepstraat, kruist deze ter hoogte van huisnummer 6 (waar vroeger café "De Sneppe" stond), en vertakt zich verderop, enerzijds via de Kouterweg naar de Kerkhofstraat, anderzijds via de Pauweldreef naar de Gentsestraat. Linda Malfait: "Er waren vroeger veel zo'n veldwegeltjes, bijv. het pad dat in de Oude Heirweg naar het huidig huisnummer 43 leidde, linksaf draaide naar ‘het straatje’- toen een aardeweg - waarlangs men Beitem bereikte. Het werd enorm veel gebruikt, ook nog in de 2de helft van de vorige eeuw. Het draaide aan voornoemde huis nr. 43 ook rechtsaf om wat verder de richting van de Menensesteenweg te kiezen".

De Tuimelaerhoek op de kadasterkaart van Moorslede (P. C. Popp. 1854).

De Tuimelare sinds de 1ste Wereldoorlog (1914-1918)

1. Oude Heirweg: de Tuimelaarhoek dankt de naam aan de herberg De Tuimelare, die langs de Oude Heirweg stond, die is dus zéker Tuimelare.
2. Tuimelarestraat (komende van Beitem): een deel ervan, tot aan de hoeve Vandeputte.
3. Knaagreepstraat (komende van Beitem): een deel ervan, tot even voorbij de hoeve Persoon.
4. Ten Bunderenstraat: met uitzondering van een klein stuk verkaveling dat op Roeselaars grondgebied ligt.
5. Menensesteenweg: enkel het gedeelte op Moorsleeds grondgebied, tussen Roeselare en Ledegem, langs beide kanten.
6. Veldstraat (nu Mgr. Catrystraat): aan de overzijde van de Menensesteenweg. Enkel het gedeelte dat op grondgebied Moorslede ligt, aan de zuidkant van de weg dus.
7. Beitemstraat: deze straatnaam bestond nog niet in 1842. In de eerste helft van de 20ste eeuw was het een aardeweg.
8. Aardeweg: deze had evenmin een eigen naam in 1842!

De huidige gebiedsomschrijving van de Tuimelare

De (stukken van) straten, die heden ten dage de Tuimelarehoek vormen, zijn geel gekleurd op de kaart. De
wandelpaden zijn getoond met stippellijn (Kaart: OpenStreetMap).

Linda Malfait: "De huidige grenslijnen van de Tuimelarewijk zijn niet zo streng, zorgvuldig en onwrikbaar geografisch uitgetekend, zoals die van een administratief (gemeente) of kerkelijk gebied (parochie). De afbakening van de Tuimelarewijk evolueerde in het verleden voortdurend en hangt dus sterk af van de beschouwde historische periode. Tijdens de voorbije eeuwen kwamen (uiteinden of kanten van) straten erbij of vielen eraf. Eigenlijk is het een vrij riskante bezigheid om nu een duidelijke grens te trekken rond de huidige Tuimelarehoek! Het gaat hier niet om een welomschreven gebied. De begrenzing van de Tuimelare was en is tot op heden vrij 'rekkelijk'.

"Daar komt nog bij dat de omschrijving van de Tuimelarewijk vandaag de dag niet enkel een aardrijkskundige kwestie is, maar ook en vooral een - per definitie ondefiniëerbare - psychologische of emotionele aangelegenheid. De vraag is namelijk niet zozeer: waar ligt de grens van de Tuimelare? Is dit nog een Tuimelare-straat of niet? Waar eindigt precies de Tuimelare en waar begint exact de Koekuithoek? Maar wél: wie hoort erbij? Wie voelt zich (nog) echt verbonden met de Tuimelare? En in welke mate? Welke bewoners zijn (actief of passief) betrokken bij deze wijk, bij bepaalde evenementen?"

De Tuimelaerehoek op een kaart van 1873 (Bron: Brussel, Koninklijke Bibliotheek)

Het saamhorigheidsgevoel kan worden bepaald door allerlei historische redenen:

• het feit dat men in die wijk geboren en getogen is. Dat vormt ongetwijfeld een sterk bindmiddel. Maar het tegenovergestelde is ook waar: de band met de wijk kan verslappen bij de inwijkelingen ('aangespoelden');
• het feit dat ruim een eeuw lang (vanaf 1889 tot 2016) een groot deel van de Tuimelare-wijk niet tot de parochie van Moorslede behoorde maar tot die van het naburige Beitem. Men kan zich afvragen of dat een ontwrichtend of juist verbindend effect heeft gesorteerd;
• het feit dat men samen nog naar dezelfde school ging, samen op de schoolbanken zat, dat men naar dezelfde kerk ging voor zondagsmissen, huwelijken, begrafenissen enz.;
• het feit dat men er vele sociale contacten had of heeft, met buren, familieleden, vrienden en kennissen;
• het feit dat men goede herinneringen bewaart aan "de tijd van toen" (noem het maar nostalgie of heimwee);
• de leeftijd speelt ook een rol. Hoe ouder men is, hoe meer men gehecht is aan zijn/haar 'roots', want die geven houvast. Een mens wil nu eenmaal ergens bijhoren, vooral wanneer de bestaande grote instituties zoals de Kerk, de politiek, e.d. aan belang, geloofwaardigheid en vanzelfsprekendheid inboeten;
• het feit dat men dezelfde regionale variant van het West-Vlaams dialect (woorden, spreuken en zegswijzen) spreekt;
• het in stand houden van bepaalde tradities, zoals een jaarlijkse wijkkermis, of de jaarlijkse ronde om jubilarissen te verrassen met een geschenk;
• de aanwezigheid van een trefpunt, van een gemeenschappelijke ontmoetingsplaats, bijv. een herberg;
• het bestaan van bepaalde actieve cultuur-, beroeps- of sportverenigingen.

De Tuimelare was en is niet zomaar een verloren uithoek. Op deze kaart van België, vervaardigd door de
Britse cartograaf John Tallis in 1851, staat de naam van de wijk (bij de blauwe stip), terwijl Moorslede
onvermeld blijft...

Linda Malfait: "Ik vroeg ooit aan Valeer Dessein, een gedreven Tuimelarenaar: wat kan men nu zoal bij onze wijk rekenen? Hij antwoordde me: de Oude Heirweg, de Aardeweg, de Beitemstraat, een deel van de Knaagreepstraat, een deel van de Tuimelarestraat, de Menensesteenweg (het stuk op het grondgebied Moorslede), de zuidkant van de Ten Bunderenstraat (deel Moorslede) en de zuidkant van de Mgr. Catrystraat (deel Moorslede). Ik kan me daarin vinden, maar in wat ik verzamel is alles wat ooit Tuimelare is geweest nog steeds Tuimelare. Eens Tuimelare, altijd Tuimelare! Eén ding staat vast: zo'n actuele stratenlijst maken van onze wijk is en blijft een wat hachelijke onderneming..."